Ααρον Τσεχάνοβερ στο Γεύμα με την «Κ»: Ο καρκίνος είναι πολλές ασθένειες

Μου μιλούσε για τον θαυμαστό κόσμο των πρωτεϊνών και πώς βοηθούν στην ανάπτυξη όλων των έμβιων οργανισμών, καθώς παίρναμε το πρωινό μας στο roof garden του ξενοδοχείου Electra Palace, πριν από λίγες εβδομάδες. Βρισκόταν στην Ελλάδα για να αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας του τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και για να μιλήσει σε μαθητές της Σχολής Μωραΐτη, στην Αθήνα, με αφορμή τη συμπλήρωση 35 χρόνων λειτουργίας του προγράμματος International Baccalaureate.

Η βιοχημεία, ένας σχετικά νέος επιστημονικός κλάδος, ενδιαφέρθηκε εξαρχής περισσότερο για τους τρόπους με τους οποίους τα κύτταρα παράγουν τις πολύτιμες πρωτεΐνες. Ο συνομιλητής μου, όμως, Ισραηλινός βιοχημικός Ααρον Τσεχάνοβερ, μαζί με τους συναδέλφους του Ιρβιν Ρόουζ και Αβραάμ Χέρσκο πήγαν κόντρα στο ρεύμα: εστίασαν με την έρευνά τους στον εντοπισμό και στην καταστροφή από τον οργανισμό μας των ανεπιθύμητων και δυνάμει επικίνδυνων πρωτεϊνών και ανακάλυψαν τη ρυθμιζόμενη πρωτεϊνική αποδόμηση. Γι' αυτή την τόσο σημαντική ανακάλυψη, «το φιλί του θανάτου», όπως ονομάστηκε, που οδήγησε στην παραγωγή αποτελεσματικών φαρμάκων -για το πολλαπλό μυέλωμα, μια μορφή λευχαιμίας, μεταξύ άλλων- βραβεύθηκαν με το Νομπέλ Χημείας το 2004.

- Πώς θα εξηγούσατε με απλά λόγια, για όσους δεν διαθέτουν ίσως το αναγκαίο γνωστικό υπόβαθρο, την ανακάλυψή σας;
- Ο θεός μάς έφτιαξε από σάρκα και όχι από σίδερο· τότε θα ήμασταν πιο ανθεκτικοί αλλά θα χάναμε την ευελιξία μας και δεν θα λειτουργούσαν οι αισθήσεις μας, δεν θα νιώθαμε και πολλά. Λόγω της «κατασκευής» μας, το σώμα μας είναι ευαίσθητο - απέναντι στη φυσική ραδιενέργεια, στην ηλιακή ακτινοβολία, σε γενετικές μεταλλάξεις του DNA. Αυτό συμβαίνει γενικότερα στη φύση. Το γάλα που βάλαμε στον καφέ μας δεν είναι ίδιο με αυτό που βρισκόταν στο ψυγείο πριν από λίγη ώρα. Και σίγουρα δεν θα είναι ίδιο αν μείνει πάνω στο τραπέζι για ένα 24ωρο. Η θερμοκρασία τού περιβάλλοντος το αλλοιώνει. Το ίδιο συμβαίνει και στον άνθρωπο: η θερμοκρασία, ακόμα και του ίδιου του σώματός μας, είναι ισχυρό δηλητήριο. Από την άλλη, χρειαζόμαστε μια «κανονική» θερμοκρασία, για να επιβιώσουμε. Αυτή δεν είναι η μοναδική αντίφαση. Εχουμε ανάγκη το οξυγόνο για να ζήσουμε, αλλά είναι τοξικό κι έτσι καταναλώνουμε τα περίφημα αντιοξειδωτικά για να ανακόψουμε την οξείδωσή μας. Τη στιγμή που μιλάμε ο οργανισμός μας καταστρέφεται και αναγεννάται ταυτόχρονα. Τα συστατικά μας διαρκώς αλλάζουν. Η μεγάλη πρόκληση για την επιστήμη είναι να βρει τους μηχανισμούς με τους οποίους αυτό συμβαίνει. Εμείς ανακαλύψαμε το... απορριμματοφόρο του ανθρώπινου σώματος, δηλαδή τη δράση της ουβικιτίνης, ενός πολυπεπτιδίου, που εντοπίζει ελαττωματικές, λανθασμένες, γενετικά μεταλλαγμένες, άρα επικίνδυνες πρωτεΐνες και τις απομακρύνει από τον οργανισμό μας, κρατώντας όμως όλα τα χρήσιμα συστατικά τους. Αυτή η διαδικασία έχει άμεση σχέση με τον καρκίνο, γιατί οι ελαττωματικές πρωτεΐνες σχετίζονται με την εμφάνιση νεοπλασιών.

- Αλλαξε τη ζωή σας το Νομπέλ;
- Αλλαξε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων - η ανακάλυψή μας, όχι το Νομπέλ. Βάσει αυτής, μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες προχώρησαν στην παραγωγή αποτελεσματικών φαρμάκων, αλλάζοντας το τοπίο κάποιων μορφών καρκίνου: οι ασθενείς ζουν περισσότερα χρόνια και με καλύτερη ποιότητα ζωής. Νιώθω υπερήφανος γι' αυτό.

Σε προσωπικό επίπεδο, μετά το Νομπέλ ταξίδεψα πολύ, συνειδητοποίησα πόσο όμορφος είναι ο κόσμος μας -οι εναλλαγές της φύσης, η ποικιλία στη μουσική και στο φαγητό- αλλά αποφάσισα να επιστρέψω στην κανονικότητά μου: στο Ισραήλ και στο εργαστήριό μου στο Technion. Εκτοτε συνεχίζω την έρευνα και, φυσικά, τη διδασκαλία.

- Θα υπάρξουν γενιές που θα ζήσουν σε έναν κόσμο χωρίς καρκίνο;
- Ο καρκίνος είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα: μια φρικτά πολύπλοκη ασθένεια -στην πραγματικότητα πολλές, αφού κάθε μορφή καρκίνου συνιστά διαφορετική νόσο-, στην οποία εμπλέκονται γενετικοί, κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ολοένα και περισσότερο, όμως, κατανοούμε τους μηχανισμούς του: σε κάποιες μορφές του η πρόοδος που έχει συντελεστεί είναι εντυπωσιακή, κάποιες άλλες αντιστέκονται στις θεραπείες που διαθέτουμε. Η μάχη συνεχίζεται. Είμαι αισιόδοξος. Θα την κερδίσουμε! Δεν θα γίνει ξαφνικά. Δεν θα διαβάσουμε ένα πρωί στα πρωτοσέλιδα των New York Times ή της «Καθημερινής» ότι ο καρκίνος εξαφανίστηκε. Θα αντιμετωπίζουμε ένα πεδίο κάθε φορά, η κατανόησή του θα ανοίγει δρόμο για την κατανόηση ενός άλλου, η λύση ενός αινίγματος θα οδηγεί στη λύση του επόμενου. Κάθε μέρα βάζουμε έναν κρίκο στην αλυσίδα της γνώσης ενάντια στον καρκίνο. Εχουμε βγει από την εποχή της «one size θεραπείας» και αξιοποιούμε τα όπλα της εξατομικευμένης ιατρικής, που είναι προσαρμοσμένη στο γονιδιακό και μοριακό προφίλ κάθε ασθενούς. Ακόμα κι αν δεν εξαλειφθεί εντελώς ο καρκίνος, λοιπόν, σε μερικά χρόνια θα είναι χρόνια νόσος: οι άνθρωποι θα ζούμε με τον καρκίνο και δεν θα πεθαίνουμε από αυτόν.

- Μπορούμε να κάνουμε κάτι για να τον κρατήσουμε μακριά;
- Κι αυτό πολύπλοκο είναι. Ομως υπάρχουν κάποια δεδομένα που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία προκαλεί καρκίνο του δέρματος. Η παχυσαρκία είναι δίδυμη αδελφή του καρκίνου, μια και οι χρόνιες φλεγμονές αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης και εξάπλωσης των καρκινικών όγκων. Από την άλλη, η άσκηση κάνει καλό. Η υγεία μας είναι ένα παζλ. Κάποια κομμάτια -εκτός από την κληρονομική προδιάθεση- είναι στα χέρια μας.

Οι γονείς, ο καθοριστικός παράγων για την εξέλιξη ενός παιδιού

Η αγάπη του για τις φυσικές επιστήμες φανερώθηκε νωρίς. «Από παιδί με γοήτευε η κατανόηση του πώς είναι φτιαγμένο καθετί. Μάζευα άνθη και φύλλα από το βουνό και τα αποξήραινα μέσα στο Βαβυλωνιακό Ταλμούδ του μεγάλου μου αδελφού. Θύμωνε όταν τα ανακάλυπτε στις σελίδες του, αλλά ήταν εκείνος που μου χάρισε ένα μικροσκόπιο όταν ήμουν έντεκα ετών. Με αυτό είδα για πρώτη φορά κύτταρα, στο λεπτό επιθήλιο ενός κρεμμυδιού. Αργότερα άρχισα να συλλέγω οστά ζώων, τα οποία έβρισκα στην εξοχή. Επειτα από πολλά χρόνια ερασιτεχνικού φλερτ με τη βιολογία, αποφάσισα να επισημοποιήσω τη σχέση μας, με ένα πτυχίο», λέει γελώντας.

Τον ρωτώ αν θα μιλήσει στους μαθητές της Σχολής Μωραΐτη για τα χρόνια εκείνα. «Φυσικά. Συνήθως ξεκινώ τις ομιλίες μου στα σχολεία με μερικές από τις παιδικές αναμνήσεις μου από τη Χάιφα, όπου μεγάλωσα: από τα παιχνίδια μας με τους φίλους μου στις υπέροχες παραλίες της και από τις εξορμήσεις μας στο όρος Κάρμελ.

Κατάγομαι από μια μικρή χώρα, περιστοιχισμένη από εχθρούς, αλλά αν θέλεις να ξεπεράσεις τα προβλήματα του περιβάλλοντός σου και να σπρώξεις τα όριά σου, μπορείς να το κάνεις. Και αναφέρομαι στους περιορισμούς που συχνά μας θέτει η γεωγραφία: αν δεν είσαι Αμερικανός, Αγγλος ή Γερμανός, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να καταφέρεις κάτι σημαντικό στη ζωή σου. Αυτό λέω πάντα στα παιδιά», συμπληρώνει ο δρ Ααρον Τσεχάνοβερ.

«Η ζωή είναι σκληρή και πολύπλοκη, γεμάτη απώλειες. Χάνεις τους γονείς σου, συγγενείς, φίλους. Γι' αυτό έχω αποφασίσει να παίρνω ό,τι μου χαρίζει κάθε μέρα. Σήμερα απολαμβάνω τη θέα στην Ακρόπολη και την κουβέντα μαζί σας...» λέει ο δρ Ααρον Τσεχάνοβερ.

«Ακούγεται απλό αλλά είναι;», τον ρωτώ. «Αναφέρω τη χώρα μόνο ως υπόβαθρο, που παίζει έναν ρόλο στην εξέλιξη ενός ανθρώπου, αλλά όχι τον πιο σημαντικό· ο καθοριστικός παράγοντας για τη μετέπειτα πορεία ενός παιδιού -πέρα από όσα του έχουν κληροδοτηθεί μέσω των γονιδίων του- είναι οι γονείς του», μου εξηγεί. «Το σπίτι μας δεν ήταν πλούσιο αλλά διέθετε μια τεράστια βιβλιοθήκη και μια εκπληκτική συλλογή δίσκων -αρχικά 78 και αργότερα 33 στροφών- κυρίως κλασικής μουσικής. Η μητέρα μου, που ήταν καθηγήτρια Αγγλικών, μου μετέδωσε την αγάπη της για το διάβασμα. Από τον πατέρα μου, που ήταν δικηγόρος, διδάχθηκα την αξία της γνώσης και της ελεύθερης βούλησης. Μολονότι θα ήθελε να με δει να σπουδάζω νομικά, δεν με πίεσε. "Κάνε αυτό που αγαπάς, φτάνει να το κάνεις καλά", μου έλεγε. Σε όλα αυτά προσθέστε το εκπαιδευτικό σύστημα εκείνης της εποχής που ήταν εξαιρετικό· σήμερα δυστυχώς η ποιότητά του έχει εκπέσει. Και, φυσικά, ο στρατός μού έμαθε να ανήκω σε ένα σύνολο, χωρίς να εκχωρώ την ανεξαρτησία μου».

Ηθικά διλήμματα

«Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι ζούσαν κατά μέσον όρο 35 έτη, στο "γύρισμα" του περασμένου αιώνα 50-55, σήμερα έχουμε σκαρφαλώσει στα 80-85. Χρειάστηκαν δηλαδή σαράντα αιώνες για να αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής κατά είκοσι χρόνια και μόλις ένας για να κερδίσουμε άλλα τριάντα. Η νίκη αυτή οφείλεται στην επιστήμη και στην τεχνολογία: στην ασπιρίνη και στην πενικιλίνη, στα υπόλοιπα αντιβιοτικά, στα εμβόλια, στις απεικονιστικές εξετάσεις. Ο 20ός αιώνας ήταν μαγικός! Στο μέλλον, η επανάσταση της Ιατρικής θα έχει να κάνει με το DNA. Θα μπορούμε "να το κόβουμε και να το ράβουμε" για να αντιμετωπίζουμε διάφορες ασθένειες. Σαν την Πυθία του Μαντείου των Δελφών, θα μας δίνει τη δυνατότητα ακριβούς πρόβλεψης. Θα ξέρουμε τι μας περιμένει. Θα είμαστε όμως ποτέ έτοιμοι να ξέρουμε; Τα ηθικά ερωτήματα που εγείρονται όχι για την τεχνολογία αλλά για το πώς θα χρησιμοποιείται είναι πολλά...».

Η συνάντηση

Ο ελεύθερος χρόνος του ήταν ελάχιστος, όμως ο δρ Τσεχάνοβερ δέχθηκε να πάρουμε μαζί πρωινό στο ξενοδοχείο του, το Electra Palace, στην Πλάκα. Από τον μπουφέ επέλεξε κουλούρι Θεσσαλονίκης με κασέρι, τηγανητά αυγά, σπανακόπιτα, γιαούρτι και φρούτα. «Εσείς φοβάστε τον καρκίνο;» τον ρώτησα λίγο πριν αποχαιρετιστούμε. «Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι 73 ετών, ο θάνατος με πλησιάζει, δεν θα ήθελα να υποφέρω, αλλά δεν μπορώ να ζω τρομοκρατημένος. Η ζωή είναι σκληρή και πολύπλοκη, γεμάτη απώλειες. Χάνεις τους γονείς σου, συγγενείς, φίλους. Γι' αυτό έχω αποφασίσει να παίρνω ό,τι μου χαρίζει κάθε μέρα. Σήμερα απολαμβάνω τη θέα στην Ακρόπολη και την κουβέντα μαζί σας...».

Οι σταθμοί του

1947
Γεννιέται στη Χάιφα του Ισραήλ.

1972

Πτυχίο Βιοχημείας από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ.

1974
Στρατιωτική θητεία (τρία έτη) και αποστράτευση με τον βαθμό του ταγματάρχη.

1976
Μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιατρική Σχολή του Technion (Israel Institute of Technology).

1981
Μεταδιδακτορικός ερευνητής στο τμήμα Βιολογίας του MIT στις ΗΠΑ.

1984

Διευθυντής στο Εργαστήριο Βιοχημείας του Technion, όπου είχε αρχίσε να διδάσκει, ως λέκτωρ, το 1979.

1985
Επισκέπτης καθηγητής Ιατρικών Σχολών σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ (Harvard, Νέα Υόρκη κ.ά.), της Σουηδίας (Στοκχόλμη), της Ιαπωνίας (Οσάκα) κ.ά.

1992
Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Technion.

2004

Νομπέλ Χημείας, από κοινού με τους Ιρβιν Ρόουζ και Αβραάμ Χέρσκο.

Πηγή:[https://www.kathimerini.gr/1061942/gallery/proswpa/geyma-me-thn-k/aaron-tsexanover-sto-geyma-me-thn-k-o-karkinos-einai-polles-as8eneies]